Mikotoksin Tehlikesi

Mikotoksinler ve Kuruyemiş Pazarı

Mikotoksinler; toprak kaynaklı üç ana küf türü - Aspergillus, Fusarium ve Penicillium- tarafından üretilen, kaçınılmaz ve öngörülemeyen toksik* ikincil metabolitlerdir*[1]. 

İnsan besinlerinde ve hayvan yemlerinde bulunan en yaygın, toksik ve kanserojen* mikotoksin aflatoksinlerdir. Özellikle aflatoksin B1 en sık rastlanan türdür[2, 3]. Aflatoksinlerin mısır, buğday, soya, pirinç, pamuk tohumu, ağaç fıstıkları*, yağlı tohumlar, otlar ve baharatlar dahil çok çeşitli mahsullerde mevcut olduğu bildirilmiştir. Süt, et ve yumurta gibi hayvansal yan ürünlerde aflatoksin kontaminasyonu* riski altında olabilir[1, 4, 5]. Ayrıca, aflatoksin kontaminasyonu, iklim koşullarından büyük ölçüde etkilenen temel gıda kaynaklı risklerden biridir. Yüksek sıcaklıklar, nemli hava ve kuraklıktaki artış; birincil aflatoksin üreten mantar Aspergillus Flavus'un yayılması ve istilası için uygun koşullardır[6, 7]. Dolayısıyla, devam eden küresel ısınma, özellikle hasat öncesi aşamadaki tarlalarda aflatoksin kontaminasyon düzeylerini yükseltir[7, 8].

Amerika Birleşik Devletleri; badem, antep fıstığı, ceviz, pekan cevizi ve fındık gibi ağaç fıstıklarının başlıca üreticisi ve ihracatçısı* olmaya devam etmekle beraber, dünya çapında önde gelen yer fıstığı ithalatçılarından* da biridir[9]. 2019 yılında ABD’nin ağaç fıstığı ve yer fıstığı ihracatının piyasa değeri, sırasıyla 9,1 milyar Amerikan doları ve 675 milyon Amerikan dolarıdır[10]. 

Avrupa Birliği ülkeleri, ihraç edilen tüm ABD ağaç fıstıklarının üçte birinden fazlasını da ithal* ederek sektörün en büyük pazarını oluşturmuştur ve günümüzde ihraç edilen ABD fıstığı için üçüncü en büyük pazarı temsil etmektedir[11, 12]. 

Ne yazık ki, tüm bu yenilebilir kabuklu fıstıklar mantar istilasına ve mikotoksinlerle -özellikle de aflatoksinlerle- kontaminasyona meyillidir. Bu durum, ağaç fıstıklarının sınırlar boyunca akışını engeller. AB ülkelerine ihraç edilen ABD ağaç fıstıklarının aflatoksin kontaminasyonu nedeniyle sınırda reddedilmesi durumu giderek daha sık yaşanmaya başlamıştır. Aflatoksin kontaminasyonu açık bir şekilde kuruyemiş pazarını tehdit etmektedir[13].

Neden RASFF?
Mikotoksin kontaminasyonu, Gıda ve Yem için Hızlı Uyarı Sistemi’ndeki (RASFF) diğer tehlikelerden daha fazla bildirimle sonuçlanır ve bildirimlerle ilişkilendirilen en önemli toksin, özellikle fındık ve kabuklu fıstık ürünlerinde aflatoksinlerdir[1, 13, 14]. RASFF, AB ülkeleri arasında gıda ve yemlerdeki tehlikeler (kimyasal, biyolojik, fiziksel ve alerjenler) hakkında hızlı bilgi alışverişine izin vermek için AB ülkeleri tarafından 1979 yılında kurulmuştur. AB'ye ithal edilen tüm gıda ve yem maddeleri, üye devletlerin yetkili makamları tarafından kontrol edilir. Bu kontroller sırasında halk sağlığına yönelik riskler tespit edildiğinde, bilgiler RASFF aracılığıyla tüm AB üye devletlerine ve ihracatçı ülkelere bildirilir[14, 15]. 

Son yıllarda, ABD'den ithal edilen ağaç fıstıklarında ve yerfıstığında aflatoksin kontaminasyonu için devam eden yüksek sayıdaki RASFF bildirimlerine yanıt olarak ABD'de Avrupa Komisyonu/Sağlık ve Gıda Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından bazı denetimler gerçekleştirilmiştir[1, 16, 17]. 

Gıda ve yem ürünlerinde mikotoksin kontaminasyonunu kontrol etmeye yönelik üstün çabalara rağmen, AB ülkelerine gönderilen ABD ağaç fıstıkları ve yer fıstığı sevkiyatları, yalnızca AB maksimum sınırını değil, aynı zamanda FDA* eylem seviyesini* bile aşan aflatoksin seviyeleri nedeniyle sıklıkla reddedilmektedir. Bu ciddi mesele, 2010-2019 döneminde AB ülkelerine ihraç edilen ABD menşeli gıda ve yem ürünlerinde mikotoksin oluşumuna ilişkin RASFF bildirimlerinin daha detaylı incelenmesini sağlamıştır.
Günümüze kadar olan süreçte, ABD’deki mikotoksin RASFF bildirimlerinin neredeyse %95'i gıda ürünleri için ve yalnızca %5'i hayvan yemleri için rapor edilmiştir. Başta antep fıstığı, badem ve yer fıstığı olmak üzere; AB RASFF bildirimlerinin ve sınır retlerinin* sayısı, aflatoksin kontaminasyonu nedeniyle son on yılda (2010-2019) artış göstermiştir. Bildirimlerin %50'den fazlası yalnızca AB’nin maksimum sınırlarını değil, aynı zamanda FDA'nın eylem seviyesini de aşan aflatoksin seviyelerinden kaynaklanmaktadır[10]. 

Antep fıstığı, son on yıl içerisinde sınır reddini* en çok alan yemiş türüdür. Sınır retleri, AB ülkelerine gönderilen ABD fındıklarındaki aflatoksin kontaminasyonu için RASFF bildirimlerinin %78'inden fazlasını oluşturmaktadır[10]. 

RASFF, 2010-2019 yılları arasında dünyanın dört bir yanından AB ülkelerine ihraç edilen gıda ve yem ürünlerindeki mikotoksin kontaminasyonu için sırasıyla 5045 ve 439 bildirim yollamıştır. Mikotoksin kontaminasyonu için gıdanın yaklaşık %89'unun ve yem bildirimlerinin %98,6'sının aflatoksinlerden kaynaklandığı düşünülmektedir[10]. Kuruyemiş yemenin sağlığa faydalı olduğuna ilişkin artan bilimsel rapor sayısı, bu ürünlerin tüketiminde sürekli bir artış sağlar. Buna ek olarak gıda endüstrisi; hamur işleri, tatlılar, dondurma ve şekerleme ürünleri üretmek için çok sayıda ağaç fıstığı kullanılmaktadır. 

Yukarıda da belirtildiği gibi ABD, özellikle AB ülkelerine olmak üzere, uzun bir süredir dünyanın en büyük ağaç fıstığı tedarikçisi konumundadır. ABD; ağaç fıstıklarının aflatoksin kontaminasyonundan korumak için aflatoksinlere ilişkin resmi ihracat kontrol prosedürlerini, belirli yeni yasal düzenlemelerle beraber, zorunlu hale getirmelidir[10]. 

Ekim 2019’da yapılan yer fıstığı denetiminin bulgularına göre; ABD’nin aflatoksin kontaminasyonlarıyla mücadeleye yönelik oldukça sınırlı düzeyde önlem aldığı tespit edilmiştir. ABD’nin 401/2006 (EC) sayılı yönetmeliğin gerekliliklerinin %100'ünü karşılaması için yapılan her kuruyemiş sevkiyatından önce ürünlere, aflatoksinlerin tespiti amacıyla, gerekli mikrobiyolojik analizleri* yapması gerekir. 

AB'ye ihracatı amaçlanan fıstık çeşitlerinin verilerinin analiz edilmesi ve en nihayetinde güvenirliklerinin belirlenmesi ABD’nin mesuliyetindedir. Daha da önemlisi, sorunun mevcut ve devam eden koşullarını değerlendirmek için badem, antep fıstığı ve yer fıstığındaki aflatoksinlerin oluşumu ve seviyeleri hakkında kapsamlı gözetim verilerine acilen ihtiyaç vardır, zira bu pazara karşı olan talep arzı aşmış vaziyettedir[10, 18].

Yazar: Hilal KILIÇ

Sözlük

*Ağaç Fıstığı: Olgunlaştığında tüm duvarın sertleştiği genellikle tek tohumlu kuru meyvelerdir. En popüler ağaç fıstıkları arasında; badem, Brezilya fıstığı, kaju, fındık, pekan cevizi, çam fıstığı, yer fıstığı ve ceviz yer almaktadır. Ayrıca meşe palamudu fıstığı, kayın fıstığı, betel fıstığı ve hindistan cevizi yenilebilir ağaç fıstıkları olarak da bilinir[19].
*Toksik: Ağız, solunum veya deri yoluyla alındığında belli bir dozda ve/veya belli bir zaman diliminde biyolojik sistemlere zarar veren maddelerdir[20].
*Metabolit: Metabolizma. Canlı organizmada veya canlı hücrelerde hareketi, enerjiyi sağlamak için oluşan, biyolojik ve kimyasal değişimlerin bütünü, özümlemenin ve yadımlamanın toplamı[21].
*Kanserojen: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarları[22].
*Kontaminasyon: Gıdaların üretimden tüketime kadar geçen tüm aşamalarının herhangi bir anında bozulması, patojen mikroorganizmalarla reaksiyona girmesi ve sağlık risk etmeni haline gelmesi[23].
*İhracat: Bir ülkenin ürettiği malları başka bir ülkeye veya ülkelere satması, dış satım[21].
*İthalat: Başka bir ülkeden mal getirme veya satın alma, dış alım[21].
*FDA: Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığına bağlı; gıda, diyet eklentileri, ilaç, biyolojik medikal ürünler, kan ürünleri, medikal araçlar, radyasyon yayan aletler, veteriner aletleri ve kozmetiklerden sorumlu büro[24].
*Sınır reddi (gıda): Gıda ürünlerinin, insan ve hayvan sağlığı için risk oluşturması başta olmak üzere birçok sebepten ilgili ülkenin gümrüğüne girişte reddedilmesidir.
*Eylem Seviyesi: Bir durumu değiştirme veya kontrol altına almak için ilgili kurum veya kuruluşun; aldığı önlemlerin, konuyu iyileştirme hareketlerinin, getirdiği ve getirebileceği yeniliklerin aksiyona geçme düzeyi[10, 19].
*Mikrobiyolojik Testler: Mikrobiyolojik Analizler insan sağlığını direk olarak etkileyecek etmenlerin varlığının tespiti, gıda ve ürün güvenilirliği, gıdanın raf ömrünün belirlenmesi amacıyla yapılır[25].

Kaynakça
[1] Alshannaq, A., & Yu, J. H. (2017). Occurrence, toxicity, and analysis of major mycotoxins in food. International journal of environmental research and public health, 14(6), 632.
[2] D.; Bignami, M.; Bodin, L.; Chipman, J.K.; Del Mazo, J.; Grasl-Kraupp, B.; Hogstrand, C.; Hoogenboom, L.R.; Leblanc, J.-C.; et al. (2020). EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain; Schrenk, Risk assessment of aflatoxins in food. EFSA J. 18, 3-8.
[3] Alshannaq, A. F., & Yu, J. H. (2020). A liquid chromatographic method for rapid and sensitive analysis of aflatoxins in laboratory fungal cultures. Toxins, 12(2), 93.
[4] Mahato, D. K., Lee, K. E., Kamle, M., Devi, S., Dewangan, K. N., Kumar, P., & Kang, S. G. (2019). Aflatoxins in food and feed: an overview on prevalence, detection and control strategies. Frontiers in microbiology, 10, 2266.
[5] Serraino, A., Bonilauri, P., Kerekes, K., Farkas, Z., Giacometti, F., Canever, A., ... & Ambrus, Á. (2019). Occurrence of Aflatoxin M1 in raw milk marketed in Italy: Exposure assessment and risk characterization. Frontiers in microbiology, 10, 2516.
[6] Valente, S., Meloni, G. R., Prencipe, S., Spigolon, N., Somenzi, M., Fontana, M., ... & Spadaro, D. (2020). Effect of drying temperatures and Exposure Times on Aspergillus flavus growth and aflatoxin production on artificially inoculated hazelnuts. Journal of food protection, 83(7), 1241-1247.
[7] Mitchell, N. J., Bowers, E., Hurburgh, C., & Wu, F. (2016). Potential economic losses to the US corn industry from aflatoxin contamination. Food Additives & Contaminants: Part A, 33(3), 540-550.
[8] Paterson, R. R. M., & Lima, N. (2017). Thermophilic fungi to dominate aflatoxigenic/mycotoxigenic fungi on food under global warming. International journal of environmental research and public health, 14(2), 199, p2.
[9] United States Department of Agriculture, (2019). Foreign Agricultural Service. United States Agricultural Export Yearbook; USDA Foreign Agricultural Service: Washington, DC, USA, 65-66.
[10] Alshannaq, A., & Yu, J. H. (2021). Analysis of EU Rapid Alert System (RASFF) Notifications for Aflatoxins in Exported US Food and Feed Products for 2010–2019. Toxins 2021, 13, 90.
[11] USDA, United States Department of Agriculture, (2020). Foreign Agriculture Service. Tree Nuts: World Markets and Trade, Pistachios; USDA Foreign Agricultural Service: Washington, DC, USA, p3.
[12] Picot, A., Doster, M., Islam, M. S., Callicott, K., Ortega-Beltran, A., Cotty, P., & Michailides, T. (2018). Distribution and incidence of atoxigenic Aspergillus flavus VCG in tree crop orchards in California: A strategy for identifying potential antagonists, the example of almonds. International journal of food microbiology, 265, 55-64.
[13] Pigłowski, M. (2020). Food hazards on the European Union market: The data analysis of the Rapid Alert System for Food and Feed. Food science & nutrition, 8(3), 1603-1627.
[14] Kowalska, A., & Manning, L. (2020). Using the rapid alert system for food and feed: potential benefits and problems on data interpretation. Critical reviews in food science and nutrition, 1-14.
[15] Taylor, G., Petróczi, A., Nepusz, T., & Naughton, D. P. (2013). The Procrustean bed of EU food safety notifications via the Rapid Alert System for Food and Feed: Does one size fit all?. Food and chemical toxicology, 56, 411-418.
[16] European Commission, Directorate-General for Health and Food Safety, Health and Food Audits and Analysis. Final Report of an Audit Carried Out in the United States from 07 to 15 October 2019 in Order to Assess the Control System in Place to Control Aflatoxin Contamination in Peanuts Intended for Export to the European Union; European Commission: Brussels, Belgium.
[17] European Commission, Directorate-General for Health and Food Safety, Health and Food Audits and Analysis. Final Report of an Audit Carried Out in the United States from 05 September to 12 September 2017 in Order to Assess the Control System in Place to Control Aflatoxin Contamination in Pistachios Intended for Export to the European Union; European Commission: Brussels, Belgium.
[18] Kayabaşı, İ., (2015). T. C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kuru Meyve İhracatında Aflatoksin Sorunu ve Avrupa Birliği Uygulamaları, AB Uzmanlık Tezi, Ankara, 32-86.
[19] Alasalvar, C., & Shahidi, F. (Eds.). (2008). Tree nuts: composition, phytochemicals, and health effects. CRC press, p1.
[20] Ayaz, A., & Yurttagül, M. (2012). Besinlerdeki Toksik Öğeler-I. Ankara Sağlık Bakanlığı Yayınları, (727), s7.
[21] TDK. https://sozluk.gov.tr/.
[22] Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalişmalarda Sağlik ve Güvenli̇k Önlemleri̇ Hakkinda Yönetmeli̇k, 29/4/2004, 2004/37/EC, https://www.mevzuat.gov.tr/.
[23] Kasimoglu, A., Sireli, U. T., & Akgün, S. (2004). Yogurt Üretiminde Kontaminasyon Kaynaklarinin Belirlenmesi. Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences, 28(1), s17.
[24] FDA. https://www.fda.gov/.
[25] Mercandağı, G., (2021). Mikrobiyoloji Analiz Laboratuvarı, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, https://gidalab.tarimorman.gov.tr/.