A VİTAMİNİ:
Besinlerle aldığımız A vitamini retinol ve karoten halinde bulunur. Hayvansal kaynaklı besinlerde A vitaminin çoğu retinolden gelirken, bitkisel besinlerde çoğu karotenden gelir. Büyümede, göz sağlığında ve hastalıklara karşı direnç kazandırmada önemli rolü olan bir vitamindir.
Yetersizlik Belirtileri:
• Gece korluğu, göz kuruması, deri kuruluğu, infeksiyonlara duyarlılıkta artış, iştah kaybı
• Büyüme ve üreme yavaşlar.
• Epitel dokulardan oluşan diş minesi gelişmez.
• Cilt kurur, pul pul olur.
• Salgı bezleri,dil, yutak, solunum sistemi.
• Gözde kuruma ve lezyonlar görülür,
• Sindirim, solunum, boşaltım ve üreme sistemleri organlarının mukozaları zayıflar ve direnci azalır. Bu durumda buralara hastalık yapıcı etmenler kolayca yerleşebilir.
• Kemik ve dişlerde bozulmalar ortaya çıkabilir
Kseroftalm (Gece Körlüğü)
Bitot Lekeleri: Göz akında çeşitli şekillerde ve büyüklükte görülen beyaz lekelerdir. Gece körlüğü derecesine göre lekelerin büyüklüğü farklılık gösterir.
Göz kuruluğu ve göz akı yumuşaması: A vitamini eksikliğinde gözyaşı bezlerinin yapısı bozulur ve yeterli gözyaşı oluşmaz. Gözyaşının oluşmadığı durumda ise göz yeterince temizlenemeyeceği için bakteriler göze yerleşir.Kornea, göz kapakları, göz akı, göz kapağı zarları kurur, yapışkanlık, şişme ve kabuklanma meydana gelir. Zamanında tedavi edilmezse kornea yumuşayarak kalınlaşır. İleri durumlarda kornea yaralanarak körlükle sonuçlanabilir.
Folüküler Hiperkeratozi: A vitami eksikliğinde deride kuruma, kalınlaşma, kabuklanma, deri renginde koyulaşma, kıl dönmesi gb. durumlar görülür.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Tüm hayvansal kaynaklı gıdalar (Başlıca karaciğer, yumurta, süt, tereyağ ..vb.) Bitkisel kaynaklı gıdalar: Çiğ yeşil yapraklı sebzeler ve sarı- turuncu renkli bitkisel besinler (Başlıca kayısı, havuç, ıspanak, marul, portakal, erik, maydanoz, kereviz..vb.)
B1 VİTAMİNİ- TİAMİN:
Tiamin,sinir ve sindirim sistemi sağlığında rolü olan bir B grubu vitaminidir. Tiamin diğer adıyla b1 vitamini gereksinmesi fazla alkol tüketiminde, beslenme düzenindeki karbonhidrat oranının diğerlerine göre arttığı durumlarda, enerji ihtiyacını artıran enfeksiyon, kronik hastalıklar, hipertiroidizm, gebelik, emziklilik ve büyüme gibi durumlarda artar.
Özellikle kabuksuz prinç ile beslenen uzak doğu ülkelerinde yaygındır.
Yetersizlik Belirtileri :
• Yorgunluk hissi,
• kaslarda zayıflık,
• baş ağrısı,
• iştahsızlık görülür.
• sindirim sistemi yakınmaları;
• hazımsızlık,
• şişkinlik,
• şiddetli konstipasyondur.
• Cilt hastalıkları
• Fazla alkol alanlarda ise merkezi sinir sistemi tutulur.
Beriberi Hastalığı: İleri derecede B1 vitamini eksikliği sonucu ortaya çıkan sinir ve cilt hastalığıdır. Bu hastalıkta kalpte, bacaklarda ve vücudun başka yerlerinde ödem, kalp damar bozukluğu, el ve ayaklarda sancı, karıncalanma, eklemlerde şişme ve ruhsal dengesizlikler görülür.
Eğer ödem görülüyor ve akut oluşuyorsa yaş beriberi hastalığı, ödemsiz kronik olarak gelişme gözlemleniyorsa kuru beriberi hastalığı denir. Zamanında tiamin verilmezse ölümle sonuçlanabilir.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Tam tahıllar, tahıllar (bulgur vd.), zenginleştirilmiş ekmek ve kahvaltılık tahıllar, organ etleri, sert kabuklu yemişler (fındık vb.), kurubaklagiller, bitkilerin dış kısmında ve embriyolarında daha yoğun bulunur. Tam buğday unu, kabuğu tam ayrılmamış pirinç, yağlı tohumlar, bazı sebzeler (ıspanak, patates), bazı meyveler (portakal), yumurta, karaciğer ve maya tiamin bakımından zengindir.
B2 VİTAMİNİ- RİBOFLAVİN:
Riboflavin gereksinimi metabolizmanın hızlandığı gebelik, emziklilik, büyüme ve hipertiroidizm gibi durumlarda artmaktadır. Riboflavin, deri ve göz sağlığını koruyan ve besin öğelerinin vücutta kullanımasında rolü olan bir B grubu vitaminidir.
Yetersizlik Belirtileri:
• Kansızlık,
• Ağız kenarı yaraları, burun ve burun kenarı yaraları
• Sinir hastalığı
• Cilt hastalıkları
• Dudaklarda keylozis, angular stomatit (ağız içi yaralar),
• Dil yüzeyinde düzleşme,
• Göz damarlarında genişleme, yanma, görme bozukluğu,
• Sinir sistemi bozuklukları,
• Anemi
• Ağız kenarında ve dudaklarda yarılma ve catlaklar, deri bozuklukları, ışığa aşırı duyarlılık, kırmızı-mor dil
Hangi Gıdalarda Bulunur? :
Et, süt, yumurta gibi hayvansal kaynaklı proteinler, karaciğer ve tahıl ürünleri riboflavinden zengindir. Süt ve ürünleri, zenginleştirilmiş ekmek ve tahıllar, yağsız et, balık, yeşil sebzeler
B3 VİTAMİNİ-NİASİN:
Niasin gereksinimi metabolizmanın hızlandığı durumlarda ve gebelikte artmaktadır. Diyetteki triptofan vücutta niasine dönüştüğü için günlük niasin gereksinimi diyetteki triptofan miktarına bağlı olup, diyette iyi kalite protein alımında niasin gereksinimi azalır.
Niasin, sindirim ve sinir sistemi sağlığında ve besin öğelerinin hücrede kullanılmasında rolü olan bir B grubu vitaminidir. Mısır tüketimi fazla, proteinli gıda tüketimi az olan toplumlarda niasin yeterszliğine daha çok rastlanmaktadır.
Yetersizlik Belirtileri:
• Deride yaralar, Dilde kabarma,
• Bulantı ve kusma,
• Uykusuzluk,
• Baş ağrısı,
• Baş dönmesi,
• Depresyon,
• Hatırlama güçlüğüdür.
• Vücutta yanma duygusu,
• Sindirim bozuklukları
Pellegra Hastalığı: Eksikliğinde “pallegra” denilen cilt ve sinir hastalığı görülür. Ayrıca sindirim bozuklukları oluşur. Bu hastalık deri, sindirim sistemi ve merkezi sinir sistemi şikayetleri ile karakterizedir. Sert ve kaba deri anlamına gelir. Bu hastalıklarda ellerin üzerinde, boyunda, yüzde, ayak ve dizlerde yanık şeklinde yaralar oluşur. Bu yaralar önce sullanır , daha sonra kuruyarak kabuklaşır ve sert bir görünüm alır. Pellegra belirtileri bazen diğer B vitamin grubu eksikliklerinde de görülür
Hartnup Hastalığı: Vitamin eksikliği sonucu görülen diğer bir hastalık ise Triptofanın niasine dönüşmesinde bozulmasıyla oluşan Hartnup hastalığı dır. Bu hastalıkta ışık hassasiyeti, dermatit ve psikiyatrik değişiklikler görülür.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Yumurta, tavuk, balık, sut, tam tahıl, sert kabuklu yemişler (fındık vb.) zenginleştirilmiş ekmek ve tahıllar, et ve ürünleri, kurubaklagiller
B5 VİTAMİNİ:
Yetersizlik Belirtileri:
• İnsanın temel enerji sisteminde katalizör etki yaptığında eksikliği ağır bulgular verir,
• Yorgunluk,
• Kas ağrıları ve güçsüzlüğü,
• Kalpte çarpıntı,
• Terleme bozukluğu,
• midede ağrı kusma,
• ishal,
• beslenme bozukluğu,
• kas erimesi sıklıkla
• uykusuzluk, stres, sinirlilik.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Karaciğer, yumurta, baklagiller ve bazı sebzelerde bulunur.
B6 VİTAMİNİ:
B6 vitamini diğer adı ile pridoksin ihtiyacı alınan protein artışına bağlı olarak artmaktadır. Ayrıca gebelikte, menopozda, doğum kontrol hapı kullananlarda, yaşlılarda, homosistinüri, konfüzyon, böbreklerde oksalat taşı olanlarda da gereksinmenin arttığı görülmüştür. Protein metabolizmasının temel vitaminidir.
Yetersizlik Belirtileri:
• Anemi, konvulsiyon, ağız kenarlarında çatlaklar, dermatit, bulantı, kafa karışıklığı (konvuzyon)
• Deri lezyonları,
• Göz, burun ve ağız etrafında seboreik değişiklikler,
• Dilde kızarıklık ve şişme
• Eksiklik devam ederse merkezi sinir sisteminde konvülziyon atakları ortaya çıkar.
• Anemi
Hangi Gıdalarda Bulunur ?
Karaciğer, böbrek, et, balık, yeşil yapraklı sebzeler, tam buğday unu, bulgur ve kuru meyveler Yumurta, tavuk, balık, tam tahıl, sert kabuklu yemişler (fındık vb.), böbrek
B9 VİTAMİNİ:
Folat yani folik asit suda eriyen bir B vitaminidir. Özellikle kansızlığa karşı koruyucu bir vitamindir.
Yetersizlik Belirtileri:
• Anemi, güçsüzlük, yorgunluk, huzursuzluk, solunum güçlüğü, büyük ve şişmiş dil, kalp damar hastalığı
• Kansızlık,
• Halsizlik,
• Kas ağrıları
• Deride yaralar,
• Deri renginin değişmesi,
• Sindirim kanalı epitelyum dokusunda bozulmalar ortaya çıkar.
Yetersizliğine daha çok hamile ve çocuklarda rastlanır.
Megalolastik Anemi: B9 Vitamini eksikliğinde megaloblastik anemi denilen bir kansızlık türü ortaya çıkar. Bu anemide alyuvar ve akyuvar sayısı fazladır.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Bitkisel ve hayvansal gıdalarda bol miktarda bulunur. Yeşil sebzelerde, bira mayası, karaciğer, böbrek ve yumurtada bulunur. Yeşil yapraklı sebzeler, maya, portakal, tam tahıllar, kurubaklagiller, karaciğer
B12 VİTAMİNİ:
DNA metabolizmasının temel vitaminidir. Sinir sisteminin sağlığı için önem taşır; ayrıca kanda alyuvar yapımında rolü vardır.
Yetersizlik Belirtileri:
• Anemi, yorgunluk, sinir sistemi bozuklukları, ağrılı dil, sinir sisteminde bozukluk
• Dilde kızarıklık ve şişlik,
• Preiferik nöropati gibi sinirsel değişikliklerdir.
• Kansızlık,
• Dengesizlik gözlenir.
• Yorgunluk,
• Baş ağrısı,
• Bacaklarda ağrı ve duyu azalması
Pernisyöz Anemi: B12 vitamin eksikliği sonucu görülen hastalık olan pernisyöz anemi, vücudun kendi dokularına zarar vermesi ile oluşmaktadır.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Özellikle hayvansal orjinli proteinler (böbrek, karaciğer, kırmızı et ve kalptir.), deniz ürünleri, yumurta, peynir ve süt, sebzelerde ise çok az vitamin b12 bulunur.
C VİTAMİNİ:
Gebelik, emziklilik, enfeksiyonlarda, yanıklarda, ameliyatlarda ve sigara içilmesi gibi durumlarda C vitaminine olan gereksinim artmaktadır. C vitamin eksikliği sık görülen bir bulgudur.
Kimyasal adı askorbik asit olan C vitamini, kemik ve diş sağlığını koruyan, damar sağlığı için etkili ve hastalıklara karşı vücuda direnç kazandıran önemi vitaminlerden biridir. Aynı zamanda bazı besin öğelerinin vücutta kullanılmasına yardımcı olur.
Yetersizlik Belirtileri:
• Büyümede duraklama, enfeksiyonlara karşı direncin azalması,
• Diş etlerinin şişmesi ve kanaması daha da ilerisinde diş kaybı,
• Ateş görülür..
• Halsizlik,
• Çabuk yorulma,
• İştahsızlık,
• Hastalıklara karşı dirençsizlik,
• Yaraların iyileşmesinde gecikmeler
• Vücudun bazı bölgelerinde özellikle kıl diplerinde kanamalar,
• Kansızlık
Skorbüt Hastalığı: Eksikliğinde “skorbüt” denilen diş eti hastalığı ciltte bozulma, yaralarda geç kapanma, enfeksiyonlarda ağırlaşma görülebilir.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Kuşburnu, maydanoz, yeşil sebzeler, turunçgiller, çilek, domates, turunçgiller denilen portakal, greyfurt, limon ve mandalina,patates Turunçgiller, çilek, domates, patates, lahana, yeşil yapraklı sebzeler
D VİTAMİNİ:
Kalsiferol olarak da adlandırılır. Bitkisel kaynaklı ergokalsiferol; hayvansal kaynaklı kolekalsiferol güneş ışınlarının yardımıyla vücutta D vitaminine dönüşür. D vitaminini karşılamanın en iyi yolu 15-30 dk güneş ışığından faydalanmaktır.
Yetersizlik Belirtileri:
• Raşitizm,
• osteomalasi (kemik
• yumuşaması),
• osteoporoz (kemik kaybı
• ve kırıklar)
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Güneş ışığı, zenginleştirilmiş besinler ve margarin, tereyağı, yumurta sarısı
E VİTAMİNİ:
Vitamin E gereksinimi diyette bulunan çoklu doymamış yağ asitlerinin miktarı ile orantılıdır. Antioksidan etkisi vardır. Ayrıca bağışıklık sistemini de güçlendiren bir vitamindir. Yanık hastalarında bilinen tedavi ile birlikte vitamin E kullanımı tavsiye edilebilir.
Yetersizlik Belirtileri:
• Anemi (kırmızı kan hücrelerinde parcalanma), gucsuzluk, norolojik sorunlar, kas krampları
• Hemolitik anemi,
• Nörolojik değişiklikler.
• Bazı hayvan türlerinde, kas yorgunluğu ve kas zayıflamasına rastlanmıştır.
Yine bazı hayvanlarda E vitamini yetersizliğinde karaciğer, kalp ve beyinde çeşitli bozuklukların ortaya çıktığı görülmüştür.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Yeşil yapraklı bitkiler, yağlı tohumlar ve bunlardan elde edilen yağlar, tahıl taneleri, kuruyemişler, sıvı yağlar ve kurubaklagillerdir. Hayvansal gıdalarda da bir miktar vardır. Bitkisel yağlar, tam tahıllar, fındık,badem, ceviz vb. sert kabuklu yemişler.
K VİTAMİNİ:
Bir miktarda bağırsak bakterileri tarafından üretilir, eksikliğinde kanın pıhtılaşması bozulur ve kanamalar olur. Günlük gereksinmesinin yarısı besinlerden yarısı barsaklardan sağlanmaktadır. Kanın pıhtılaşması için gerekli bir vitamindir. Kan pıhtılaşmasında gerekli olan maddenin yapımına yardım eder.
Yetersizlik Belirtileri:
• Kanama
• Pıhtılaşma süresinin uzamasına bağlı oluşan peteşi, purpura tarzı kanamalar ve morluklar
Hemofili: Yetersizliğinde kanın pıhtılaşması zorlaşır ve pıhtılaşma süresi uzar.Böylece daha fazla kanama görülür. Bu duruma hemofili adı verilir.
Hangi Gıdalarda Bulunur ? :
Yeşil sebzelerde, çay, yonca, ıspanak, kurubaklagiller , balık ve karaciğer, Koyu yeşil yapraklı sebzeler
