Esansiyel Ama Vitamin Değil : Kolin

Kolin en basit tanımıyla gıdalarda sıkça bulunmakta olan B grubu vitaminleri arasında yer almaktadır. Kolini incelemeden önce vitaminin tanımı ve diğer B grubu vitaminlerini kısaca tanıyalım.

Vitamin Nedir? 
Vücutta esansiyel olarak bulunan, gıdalarda küçük miktarlarda bulunan ve enerji vermeyen kompleks organik bileşiklerdir. Vitaminler kimyasal olarak alkoller (A vitamini), steroller ( vitamin D2 ve D3 ) veya organik asitler (C vitamini veya askorbik asit ) grubuna girerler. Yapılarındaki bu büyük farklılıklar sebebiyle kesin bir kimyasal sınıflandırmaya tabii tutulamazlar. Farklı kimyasal yapılara sahip olup, benzer etkileri bulunan vitaminler aynı harfle ancak farklı rakamlarla yazılırlar. (B1, B2, B3, B4 gibi) Uluslararası ölçüler içinde özel isimler kullanılmaktadır. (B1 = Tiamin, C = Askorbik Asit gibi)
Vitaminler taze bitkisel gıdalarda (meyve, sebze, baharat otları vb.) ve hayvansal gıdalarda (süt ve süt ürünleri, karaciğer) bulunurlar. Hayvansal organizmalar ihtiyaç duydukları vitaminleri bitkisel gıdaların alınmasıyla karşılar ve bir kısmını özellikle karaciğerde depo ederler.1, 2

Vitaminlerin özellikleri kısaca özetlenirse;
•    Hayvansal, bitkisel ve mikrobiyal hayatın biyokimyasal ve fizyolojik sistemlerinin temel komplementleridir*.
•    Biyolojik materyallerde çok az miktarlarda bulunmaktadır.
•    Dokularda vitaminlerin eksikliği spesifik hastalıklara neden olmaktadır.
•    Yağda çözünen vitaminler (A, D, E, K) ve suda çözünen vitaminler (C, B grubu vitaminleri ) olmak üzere gruplandırılırlar.1

B Grubu Vitaminler
B vitaminleri çok çeşitlidir. Genellikle birlikte bulunur ve suda çözünürler. Beslenme fizyolojisi açısından enzim bileşeni olarak önemlidirler. Kimyasal yapıları farklıdır.1
B1 vitamini: Tiamin olarak da bilinen B1 vitamini, B kompleks vitamini olarak sınıflandırılır. Hemen hemen tüm yiyeceklerde çok az miktarda B1 vitamini bulunur ve yaygın olarak tüketilen yiyeceklerin çoğu önemli miktarlarda içerir.B1 kaynağı gıdalar şu şekilde sıralanabilir; brokoli, soğan, yeşil fasulye, yaz kabağı, havuç, lahana, domates ve en önemlisi kuşkonmazdır.B1 vitamininin eksikliğinden bütün sistemler etkilenebilir. Kalp, sinir sistemi ve sindirim sistemi bunlardan en çok etkilenenlerdir.1, 3
B2 vitamini: Doğada yaygın olarak bulunmaktadırlar. Riboflavin olarak isimlendirilmektedir. Süt ve süt ürünleri, et, karaciğer, böbrek, yumurta, domates ve yerli sebzelerde bulunur. Sıcaklığa ve oksidasyona* karşı duyarlıdır. Bu durum sütte önemli bir faktördür.1
B3 vitamini: Niyasin olarak isimlendirilmektedir. Nükleik asit, protein, yağ ve karbonhidrat metabolizmasında gereksinim duyulan zorunlu bir vitamindir. Niyasin ekliği sonucu pellegra* adı verilen rahatsızlık görülür. Pellagra semptomları genellikle güneşe duyarlı dermatit , ishal ve demans olarak görülür. İyi niasin kaynakları arasında maya, et, kümes hayvanları, kırmızı balık (örn. Ton balığı, somon), tahıl (özellikle zenginleştirilmiş tahıl), baklagiller ve tohumlar bulunur. Süt, yeşil yapraklı sebzeler, kahve ve çay da az miktarda niasin sağlar.1, 4
B5 vitamini (Pantotenik asit): Hem hayvansal hem de bitkisel kaynaklarda bulunabilir. Vücutta depolanamayan ve suda eriyen bir vitamindir. Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması için gereklidir. Diğer suda çözünür vitaminlerin çoğunda olduğu gibi, memeliler pantotenik asidi sentezleme yeteneğinden yoksundur ve bu nedenle bu vitamini bağırsaktan emilim yoluyla eksojen kaynaklardan elde etmek zorundadır . Pantotenik asit hemen hemen her besin kaynağında bulunur. En iyi besin kaynakları avokado, yoğurt , mantarlar, yumurta, et, kepekli tahıllar, baklagiller ve turpgillerden sebzelerdir ( brokoli veya karnabahar gibi). Yemek pişirme ve ticari işlemler, kullanılabilir vitaminlerde önemli kayıplara neden olabilir.5
B6 vitamini (Piridoksin): Protein metabolizmasında çok önemli bir koenzimdir*. Kolaylıkla bozulur, bu yüzden güneş ışığından, bazik ortamlardan uzak tutulmalıdır. İşlenme ve pişirme sırasında da kolaylıkla bozulur. İyi gıda kaynakları arasında kuvvetlendirilmiş tahıllar, sakatat , kaslı et gupları, patates ve turunçgil dışındaki meyveler bulunur Düşük alım mikrositik anemiye , beyin anormalliklerine ve epileptik nöbetlere, depresyona, ayrıca trombosit ve pıhtılaşma bozukluğuna neden olabilir.6
B7 vitamini (Biyotin, H vitamini) :Yağ, protein ve karbonhidrat metabolizmalarında koenzimdir. Aynı zamanda hücre gelişimine katkıda bulunur, kanın şeker seviyesini ortalama düzeyde tutmaya yardımcı olur. Biyotin memeli hücreleri tarafından sentezlenemez ve eksojen kaynaklardan elde edilmelidir. Biyotin yiyeceklerde yaygın olarak bulunur ve iyi beslenme kaynakları arasında yumurta sarısı, karaciğer, tam tahıllı tahıllar ve bazı sebzeler bulunur. Biyotin eksikliği nadir olarak görülmektedir.7
B9 vitamini (Folik Asit) : Folat yeşil sebzelerde, baklagillerde ve karaciğerde bulunur. Meyveler ve etler fakir kaynaklardır. Folat, amino asit metabolizmasının bir bileşenidir ve pürin ve pirimidin sentezinde rol oynar . Eksikliği sonucu megaloblastik anemi meydana getirir. Normal beslenen insanlarda ancak sindirim bozukluğunda ve gebelikte görülebilir. Folat alımının günlük 400 μg RDI değerinin altına düşmesi durumunda, folat yetersiz beslenmesi dünya çapında insanlık için ciddi bir tehdittir. 8, 9
B12 vitamini: B12 vitamini vücudun birçok yerinde ve metabolizmada kullanılmaktadır. Kobalamin olarak da bilinen B12 vitamini vücut tarafından bağırsakta emilir. B 12 vitamini , düzgün beyin ve sinir gelişimi ve DNA sentezi için gereklidir ; ayrıca öğrenmeyi geliştirir ve metilasyon metabolizmasını destekler . Bitkilerde B 12 vitamini oluşmaz ve tek doğal kaynak , düşük alımı eksikliğe neden olabilen hayvansal kaynaklı gıdalardır . Ciddi B12 vitamini eksikliği makrositik anemi olarak ortaya çıkabilir. B12 vitamini eksikliği erken tespit edilirse ağızdan takviyelerle veya kas içi enjeksiyonlarla sorunsuzca tedavi edilebilir.10

Kolin (B4): Günümüzde daha çok kolin adıyla bilinen, B grubu vitaminlerinde yer almasına rağmen tam olarak vitamin olarak sınıflandırılamayan bir mikro besindir . Kimyasal yapısıyla β-hidroksietil trimetil amonyum hidroksit olarak adlandırılmaktadır. Kolin sinir uyarımlarının nakledilmesinde rol oynayan asetilkolinin yapısında da bulunmaktadır. Tüm organizmalar için esansiyeldir. B grubu vitaminlerinden farklı olarak karaciğerde sentezlenen kolin, koenzim formunda değil bizzat kendi kimyasal yapısında fizyolojik olarak aktivite gösterir. Yağ mekanizmasında görevli olup yağları karaciğerden alıp uygun yerlere taşımakta ve depolanmasında yardımcı olup ayrıca yağların kullanımını arttırmaktadır. Bu fonksiyonunu karaciğerde yağ asitlerinin kullanımını artırarak ya da anormal yağ birikimini önleyerek gerçekleştirir. Kolinin son yıllarda önem kazanmasının en önemli nedeni karaciğer yağlanmasını önlemesi, beyin gelişimini sağlaması ve sinir iletilerinde vazgeçilmez bir öğe olmasıdır. Kolin günlük beslenmemizde mutlaka yer almalıdır. Eğer alınmazsa hücrelerimiz normal işlevlerini gerçekleştirememektedir.2, 11, 12

Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi, günlük alınması gereken kolin miktarını;
•    Kadınlar için 425 mg/gün
•    Erkekler için 550 mg/gün
•    0-6 aylık bebekler için 125 mg/gün
•    6-12 aylık bebekler için 150 mg/gün
•    1-3 yaşındaki çocuklar için 200 mg/gün
•    4-8 yaşındaki çocuklar için 250 mg/gün
•    9-13 yaşındaki çocuklar için 375 mg/gün
•    Hamile ile emziren kadınların günde 550 mg. olarak açıklamıştır.13

Kolin eksikliğinde proteinlerin yapıtaşı aminoasitlerin yapılması zorlaşır, beyin gelişimini sağlayamaz, karaciğer yağlanması gerçekleşir.
Kolin gıdalarda doğal bileşen olarak bulunmaktadır. Lesitinin %25-35’ ini oluşturur ve gıdalarda emülsifiye* edici olarak kullanılır. Özellikle yumurtada, balıkta, soya fasulyesinde, hububatlarda (buğday), kabuklu yemişlerde (yerfıstığı), yağsız ette ve sebzelerde de ve aynı zamanda anne sütünde de bulunmaktadır.2, 11, 12, 13

Kolinin önemini şu şekilde sıralanabilir;
•    Hücre ve dokuların yapısını oluşturan lesitin ve fosfolipitlerin sentezi için gereklidir.
•    Yağ metabolizmasında görevlidir.
•    Yağların karaciğerden uygun bir yere taşınması ve depolanmasında rol alır.
•    Yağların kullanımını arttırmaktadır.
•    Biyotin ve folik asit yetersizliğinde oluşan perozis, kolin verilerek ortadan kaldırılabilir.
•    Hücre yapımı ve korunmasında görevlidir.12

Sözlük:
*Komplement : Bazı biyolojik reaksiyonlarda rol oynayan bir enzimatik sistem.
*Oksidasyon : Elektronların bir atom ya da molekülden ayrılmasını sağlayan kimyasal tepkimedir.
* Pellegra : B3 vitamini eksikliğinde ortaya çıkan tehlikeli hastalıklardan biridir. Derinin açık bölümlerinde kızıl lekeler belirir.
*Koenzim: Organik ya da inorganik, çoğunlukla fosfat içeren ve protein kısmına göre çok daha küçük moleküllü kısma sahip, enzimde faaliyet gösteren ve esas işi yapan bu kısımdır.
*Emülsifiye : Bir sıvının başka bir sıvı içinde küçük damlacıklar halinde dağılmasıyla oluşan heterojen ortama emülsiyon, emülsiyon oluşturma durumuna da emülsifiye denilmektedir.

Kaynakça
[1]  Gıda Kimyası Kitabı – Prof. Dr. Mehmet DEMİRCİ sf. 153-176
[2]  https://veteriner.erciyes.edu.tr/Uploads/files/Vitaminler.pdf
[3]  http://www.whfoods.com/genpage.php?tname=nutrient&dbid=100
[4]  https://lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/niacin
[5]  https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/pantothenic-acid
[6]  https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/vitamin-b6
[7]  https://lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/biotin
[8]  https://www.sciencedirect.com/topics/food-science/folic-acid
[9]  https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/6037
[10]  https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/vitamin-b12
[11]  http://www.food-info.net/tr/qa/qa-fi26.htm
[12]  TULUM, Y., B Kompleks Vitaminleri ve Biyokimyası, Ege Üniversitesi Bitirme Tezi, İzmir, 2007
[13]  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3347848/