Alıç Nedir ? Faydaları Nelerdir?

Alıç, sistematik olarak Rosaceae familyasının* Crataegus cinsi altında yer almaktadır ve dünya genelinde 200’den fazla türü olduğu düşünülmektedir. Ülkemiz alıç (Crataegus spp.) bitkisinin önemli bir gen merkezi konumunda bulunmaktadır [1]. 

Genellikle yabani olarak yetişen, 10 metreye kadar yükselebilen, dikenli, beyaz veya pembe çiçekli, meyveleri esmer-kırmızı veya kırmızı renkli bir ağaçtır. Sert iklimlere dayanıklı, güneşi seven, kışın yaprağını döken, ender olarak da yarı herdem yeşil, genelde dikenli çalı ya da ağaççık formunda bulunan odunsu bir bitki türüdür [2] ,[3]. 

Her iklimde yetişebilen ve hafif ekşimsi bir tadı olan alıç, değişik yörelerde değişik isimler almıştır. Bunlar; alıç, aluç, yemişen, ekşi muşmula, kuş yemişi, Akdiken, mayıs dikeni, geyik dikeni gibi yöresel adlardır [2],[3]. 

Alıç meyve türü, bütün özellikleri dikkate alındığı zaman, meyvelerinin insan sağlığı bakımından oldukça önemli olduğu, bitkisinin önemli bazı yumuşak çekirdekli meyve türleri için anaç olarak kullanılma potansiyeli yanında süs bitkisi olarak da peyzajda geniş bir kullanım alanına sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca, alıç yaban hayatının sürdürülebilirliği bakımından önemli bir türdür. İçeriğinin, insan beslenme ve sağlığı üzerine olan yararlı etkilerinden dolayı alıç meyvelerinin tüketimi önerilmekte ve meyvelerinden elde edilen ekstraktların kullanımı birçok ülkenin sağlık bakanlığınca onaylanmış bulunmaktadır. Yakın gelecekte gıda sanayinde alıç meyvelerine bir talebin oluşacağı beklenmektedir[3]. Alıç, içerdiği bazı önemli besin öğeleri ve insanların alternatif tatlar arama isteği nedeniyle günden güne talebi artan bir meyve türüdür [4]. 

Alıç meyvesi dünya genelinde jöle, reçel ve şuruba işlenerek tüketilmektedir. Ancak Türkiye’de alıç meyvesi fazla miktarda bulunmasına rağmen çok fazla tüketilmemekte hatta bazen toplanmadan dalında kuruyup yok olmaktadır. Bu sebeple birçok fonksiyonel özelliğe sahip olan alıcın kullanım alanları genişletilip tüketiminin arttırılmasının gerektiği düşünülmektedir [5]. 

Türkiye’de alıç, genel olarak taze tüketilmektedir. Meyvelerinden marmelat, reçel ve sirke yapılmakta; çiçek, yaprak ve meyveleri tıbbi bitki olarak kullanılmaktadır. Ayrıca alıç tozu kek, bisküvi, şekerleme gibi birçok üründe kullanılabilmektedir [6].

Sağlık Açısından;

Alıcın meyve ve çiçeklerinde antioksidan* özellikteki flavonoidler* (flavanlar), vitaminler, saponin, organik asitler, eter yağı ve şekerler başta olmak üzere insan sağlığı bakımından faydalı birçok madde bulunmaktadır. Alıç ağacının yaprak, çiçek ve meyveleri kalbin düzenli çalışmasını desteklemek ve kalp-damar sistemi fonksiyonlarını normalize etmek için kullanılmaktadır. Alıç meyvesinin en önemli özelliklerinden birisi de başta kalsiyum, fosfor, potasyum, magnezyum ve demir olmak üzere yüksek miktarda farklı mineral maddeler içermesidir. Ayrıca, meyveler karbonhidrat, şeker ve vitamin (özellikle C vitamini) bakımından oldukça zengindir [1]. 

Flavonoidler alıçta bol miktarda bulunur. Flavonoidlerin yağların zararlı bileşiklere dönüşmesini engelleyerek kalp hastalıklarına karşı koruyucu etki gösterdiği, damarlarda vazodilatasyon oluşturup kanın daha rahat dolaşmasını sağlayarak kalp üzerindeki yükü azalttığı, kalp kasını güçlendirdiği, kalp iletim sistemini ve kalp atışlarını düzenlediği, aritmiyi tedavi edici etki göstererek kalp krizi riskini azalttığı bildirildi. Flavonoidlerin kardiyovasküler sistem hastalıkları üzerinde etkili olduğu, tansiyonu düzenlediği, lipid ve insülin metabolizması üzerinde düzenleyici etkisinin olduğu tespit edildi. Arterlerin yaygın hastalığı olan ve damar sertleşmesi olarak adlandırılan arteriosklerozun önlenmesinde, kardiyovasküler hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde alıçda bulunan kuarsetinin önemli rol aldığı, başka bir çalışmada dakuarsetin verilen farelerde arteriyosklerotik alanların gelişmesinin durduğu belirlendi [7],[8]. 

SÖZLÜK:
*Familya: Birçok ortak özelliği sebebiyle bir araya getirilen cinslerin topluluğudur.
*Gen Merkezi: Dünya, sekiz gen merkezine ayrılmıştır. Türkiye hem Ortadoğu hem de Akdeniz Gen Merkezi içerisinde yer almaktadır[9].
* Antioksidan: Canlı organizmalardaki toksinleri atmaya yarayan maddedir.
* Flavonoidler: İnsan sağlığı üzerinde olumlu etkileri olan ve bitkilerde bulunan düşük molekül ağırlıklı doğal bileşiklerdir[10].

KAYNAKÇA:
[1] OKATAN, V., GÜNDOĞDU, M., & ÇOLAK, A. M. (2017). Uşak’ta Yetişen Farklı Alıç (Crataegus spp.) Genotipi Meyvelerinin Bazı Kimyasal ve Pomolojik Karakterlerinin Belirlenmesi. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7(3) (S:40)
[2] BULDUK, B., & KILINÇ, D. (2013). Günlük Crataegus oxyacatha (Alıç) Uygulamasının Ratlarda EKG Değerlerine Etkisi. YYU Veteriner Fakultesi Dergisi, (S:77-78)
[3] BEKTAŞ, M., BÜKÜCÜ, Ş. B., ÖZCAN, A., & SÜTYEMEZ, M. (2017). Akçadağ ve Hekimhan İlçelerinde Yetişen Alıç (Crataeugus Spp.) Genotiplerinin Bitki ve Pomolojik Özellikleri. Türk Tarım Ve Doğa Bilimleri Dergisi, (S:484-485)
[4] BÜKÜCÜ, Ş. B., ÖZCAN, A., & SÜTYEMEZ, M. (2018). Bazı Alıç Genotiplerinde Çiçek Tozu Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, (S:27-28)
[5] KAYA, C., TOPUZ, S., BAYRAM, M., & KOLA, O. (2019). Alıç Marmelatı Üretiminde Farklı Tatlandırıcı Kullanımının Ürün Özelliklerine Etkisi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi (GBAD), (S:181)
[6] KILIÇ, M. ŞEVİK, R.(2021) Jeotermal Enerjiyle Kurutulan Alıç Meyvesinin (Crataegus tanacetifolia) Dondurmanın Bazı Fizikokimyasal Özelliklerine Etkisi. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, (S:963-964)
[7]Benito S, Buxaderas S, Mitjavila MT (2004). Flavonoid metabolites and susceptibility of rat lipoproteins to oxidation, Am J Physiol–Heart C,287, 2819-2824
[8] Motoyama, K., Koyama, H., Moriwaki, M., Emura, k., Shuji, O., Sato, E., Nishizawa, Y. Shioi, A. İnoue, M. (2009). Atheroprotective and plaque-stabilizing effects of enzymatically modified isoquercitrin in atherogenic apoE-deficient mice. Nutrition, Volume 25, Issue 4, (S:421-427)
[9] Tarım ve Orman Genel Müdürlüğü. (n.d.). Retrieved December 16, 2021, https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Belgeler/2013%20TBAD-%C3%B6zetler.pdf
[10] ATINÇ, M.., KALKAN, İ.(2018) Flavonoidler ve Sağlık Üzerine Etkileri Aydın Gastronomy, 2 (1):31-38 (S:32)

Yazar : Merve Barut