Yaz Aylarının Vazgeçilmezi: Karpuz

Sıcak yaz günlerinin vazgeçilmezi olan karpuz, Orta Afrika’ya özgü bir bitkidir. Karpuz; botanik olarak meyve sınıfında olsa da yetiştirilme şekli sebebiyle sebze sınıfında yer alır. Orta Doğu’da da eski yıllardan beri üretimi yapıldığı bilinmektedir ve dünyada sebze üretimi için ayrılan alanların %6,8’ini oluşturur. Karpuzun böyle büyük bir oranda üretilmesine sebep olarak etli, sulu ve oldukça lezzeti olması gösterilebilir [1,2].

Serinletici etkisi ve lezzetli oluşunun yanında besinsel olarak da oldukça zengin bir bitkidir. 100 gramda yaklaşık 91,5 gram su içeren karpuza ait besin bileşimi yanda verilmiş tablodaki gibi özetlenebilir [3].

Tablodaki verilere bakıldığında karpuzun C vitamini açısından iyi bir kaynak olduğu görülmektedir. Yaraların iyileşmesi, immün sisteme ve kemik gelişimine olan katkıları, demir emilimini arttırması gibi olumlu etkileri olan C vitaminini yüksek oranda barındırması, karpuz tüketiminin beslenmemizdeki önemini göstermektedir [4].

Karpuz, karotenoid* ailesine ait olan likopen açısından oldukça zengindir. Domates ile karşılaştırıldığında %40 oranında daha fazla likopen içerdiği bilinmektedir [5]. Likopen; antioksidan etkisi ile serbest radikal olarak adlandırılan, elektron kaybetmiş zararlı yapıları ortadan kaldırarak hücrelerde hasar oluşmasını önler. Ayrıca kanser, kalp rahatsızlıkları, kemik hastalıkları, cilt hastalıklarına karşı koruyucu etki gösterir [6].

Likopen gibi bir aminoasit olan sitrulinin karpuzda yüksek oranda bulunduğu bilinmektedir. Sitrulin üre döngüsünde (toksik amonyağın daha az toksik olan üreye dönüştürülmesi) yer alır. Ayrıca huzursuz bağırsak sendromu*, sarkopeni* tedavisinde de güvenli ve tedavi edici bir araç olarak görülmektedir [7,8].

Karpuzun etli kısmı dışında yenilebilir olmayan kısımları da birçok özelliği sebebiyle ilgi çekmektedir. Örneğin; gıda atığı olarak değerlendirilen karpuz kabuğunun farklı alanlarda kullanıldığı bilinmektedir. Karpuz kabuğunun beyaz kısmı besinsel olarak oldukça zengindir. Reçel ürünlerinde kullanımı, cilt temizleme ya da güneş lekesi giderme gibi fonksiyonları da vardır [9]. 

Yine karpuz atığı olarak değerlendirilen karpuz çekirdeği; % 25,2-37,0 protein ve % 37,8-45,4 yağ içermektedir. Sahip olduğu yüksek protein ve yağ içeriği sebebiyle son yıllarda bebek maması formülasyonlarında kullanılmaya başlanmıştır. Bulundurduğu yağ içeriğinin fonksiyonel özellikleri göz önüne alındığında iyi bir kızartma yağı olabileceği belirtilmiştir. Çekirdekte bulunan vitaminler ve β-karoten sayesinde antioksidan özellik gösterir. Ayrıca karpuz çekirdeği bileşiminde ‘cucurbocitrin’ olarak adlandırılan doğal bir antioksidan da bulunur. Cucurbocitrin, böbreklerin çalışmasını düzenleme ve kan basıncının düşürülmesi gibi görevleri üstlenir [10].

Sözlük

Karetonoid: Doğal renk pigmenti. Kırmızı, sarı ve turuncu renklerini oluşturan 600 farklı bileşiği içerir.

Huzursuz Bağırsak Sendromu: Karın ağrısı, kasılma-ishal gibi durumların ortaya çıktığı bir hastalık.

Sarkopeni: Kas erimesi olarak bilinir. Kasların fonksiyonlarını kaybetmesi, kas kütlesinin azalması olarak tanımlanabilir [11].

Kaynaklar:

[1] Nihat Guner, T. C. (2004). The Genes of Watermelon. HortScience, 1175–1182.

[2] Chafik Hdider, I. T. (2020). Chapter 32 - Watermelon. In Nutritional Composition and Antioxidant Properties of Fruits and Vegetables (pp. 515-531).

[3]Ekene, E. E. (2013). Medicinal Values on Citrullus lanatus (Watermelon): Pharmacological. International Journal of Research in Pharmaceutical and Biomedical Sciences, 2229-3701.

[4] Hayriye ÇAKIR ATABEK, F. Ö. (2010). C Vitamini İlavesinin Egzersiz Performansına ve Kas Hasarına Etkisi. BESBD, 2.

[5] Siew Young Quek, N. K. (2007). The physicochemical properties of spray-dried watermelon powders. Chemical Engineering and Processing, 386–392.

[6] Çiğdem SABBAĞ, M. S. (2011). Likopen: İnsan Sağlığında Vazgeçilmez Bir Bileşen.  Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi , 27-41.

[7] E. Curis, I. N. (2005). Almost all about citrulline in mammals. Amino Acids, 177–205.

[8] Nelson, D. L., Lehninger, A. L., & Cox, M. M. (2008). Lehninger principles of biochemistry. Macmillan.

[9] Yaman, K. (2021). Bitkisel Atıkların Değerlendirilmesi ve Ekonomik Önemi. Journal of Forestry Faculty, 339-348.

[10] Teksoy, Ş. (2020). Karpuz Ve Kavun Çekirdeklerinin Bazi Probiyotik Bakterilerin Gelişmesi Üzerine Etkisinin In Vitro İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi .

[11] ELMAS, Ö. (2018). Sarkopenik Yaşli Bireylerde Fonksiyonel Durumun Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.

Yazar: Yonca DEMİR