Besleyici Yönüyle Polen

Polen; çiçekli bitkilerde, çiçeklerin erkek üreme organlarının (stamen) üst kısmında bulunan anterlerin içindeki keseciklerde yer alan, erkek hücre taşıyan buruşuk, dikenli, yağlı ve yapışkan yapıdaki, bal arısı tarafından toplanan kurutulmuş çiçek tozları olup bitkinin erkek gametini dişi gamete taşıyan bitkisel yapıdır[1]. Sıkıştırılmış polen tozu, binlerce mikroskobik (genellikle 15-100 mikron) polen tanesi içermektedir[2]. Polen, işçi arılar tarafından koloninin arı sütü üretimi ve yavru yetiştiriciliğinde protein ihtiyacını gidermek amacıyla toplanır[3, 4]. Bunun yanı sıra arılar için ana protein kaynağıdır[5].

Polenin Bileşimi ve Besin Değeri
Polenin bileşimi ve besin değeri; bitkinin türüne, hasat zamanına, yer ve iklimsel şartlara bağlı olarak değişebilmektedir[6, 7]. Polende %35’ten fazla protein bulunabilmektedir. Şeker oranı ise % 15-50 arasında değişebilmektedir. Aynı zamanda çiçeklerden elle toplanan polenin içeriği ile arıların topladıkları polenin içeriği arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır[8]. 

Polenin standart bir bileşiminin ortaya çıkarılması oldukça zordur. Bununla birlikte polende; temel amino asitler, 10 farklı mineral madde, B grubu vitaminlerinin tümüne ek olarak C, D, E vitaminleri, doğal hormon, enzim, koenzim, pigment, karbonhidrat ve fermentler bulunduğu bildirilmiştir[9, 10, 11, 12]. 

Değişik bitki çiçeklerinin tozları olan polenler suda ve yağda çözünen vitaminlerin tümüne yakınını içerirler[11]. Polenin yapısında bulunan fenolik bileşenlerin* ve flavonoidlerin* birer potansiyel antioksidan olduğu da bilinmektedir[13].

Ayrıca besin değeri bakımından diğer ürünlerle karşılaştırıldığında; domates, kabak, fasulye, elma, ekmek ve ete göre daha fazla oranda protein, demir, tiamin*, riboflavin*, niasin* içerdiği bildirilmiştir[14].

Bilimsel Çalışmalarda Polen
➥Yapılan çalışmalarda polenin in vitro* olarak lipid peroksidasyonunu* engellediği, oksidan özelliğe sahip ve kanserojen olduğu bilinen pek çok serbest radikali* temizlediği ve antimikrobiyal olduğu bildirilmiştir[15].
➥Başka bir çalışmada arı ürünleri içerisinde önemli bir yere sahip olan ancak öğünsel tüketimde fazla kullanılmayan polenin, insan sağlığını korumada etkili olabileceği ve kimyasal yollarla tedavi edilemeyen karaciğer hasarlarının (akut/kronik hepatit*, siroz*) önlenmesinde oral yola alınacak polenlerin etkin olabileceği sonucuna varılmıştır[16].
➥Ayrıca polenin sindirimi kolaylaştırıcı, hücre yenileyici, iştah artırıcı etkilerinin yanı sıra soğuk algınlığı, kemik erimesinde, baş ağrısı, sinirsel ve ülser* rahatsızlıklarının tedavisine destekleyici olarak kullanılmaktadır[3, 4].
➥Polenin, insan ve hayvanları X ışınlarının zararlı etkilerinden koruduğuna dair verilere bilimsel çalışmalarda rastlanmaktadır[17].
➥Apiterapide* yoğun bir şekilde kullanılmasına rağmen polen tüketiminde bazen alerji, iştahsızlık, baş ağrısı, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, kaşıntı gibi reaksiyonlar görüldüğü ve bazen anafilaktik şokun* da görülebildiği bildirilmiştir[17].
➥Polenin yangı* önleyici özelliğinin araştırıldığı bir çalışmada; polenin etanolik ekstraktının*, nitrik oksit üretimi yanı sıra siklooksijenaz–2’nin aktivitesini baskılayarak potansiyel yangı önleyici aktive gösterebileceği, polenin yapısında bulunan bazı flavonoidlerin yangının önlenmesinde kısmen rol alabileceği ve polenin sadece faydalı bir diyet katkısı değil aynı zamanda fonksiyonel bir gıda olabileceği bildirilmiştir[18].

Polenin Kullanımı
➥Gıda olarak kullanılan polenler, arıcılar tarafından kovanlara ilave edilen polen tuzakları ile toplandıktan sonra kurutularak veya dondurularak muhafaza edilir. Yerine göre satılarak, yerine göre de mevsim dışında arıların beslenmesinde ve kek üretiminde kullanılmaktadır[16].
➥Antimikrobiyal etkileri nedeniyle birçok hastalığın tedavisinde işlenmemiş ham; polen halinde kullanılabildiği gibi arı sütü, bal, soya ve E vitamini ilave edilerek elde edilen preperatlar* halinde kullanılmaktadır[16].
➥Spor yapmadan önce tüketildiğinde spor sırasındaki performansı arttırıcı etki göstermektedir. Özellikle mevsim geçişlerinde bağışıklık sisteminin desteklenmesi adına ılık veya soğuk besinlerle karıştırılıp tüketilmesi faydalıdır[19].
➥100 gram polende ortalama olarak; 250 kcal enerji, 30 gr protein, 250 mg kalsiyum, 150 mg magnezyum ve 40 mg C vitamini, 20 mg B3 vitamini bulunduğu bilinmekle birlikte polenin tüm besin değerinden yararlanmak için yetişkinlerin günde 20-40 gram yani 2-4 tatlı kaşığı, çocukların ise 10-20 gram yani 1-2 tatlı kaşığı tüketmesi önerilmektedir[19].

Sonuç olarak; arılar tarafından üretilen polenler, zengin biyolojik aktif madde kaynağını oluşturan otsu bitkilerin çiçeklerinden ve ağaçlardan toplanır. Arılar poleni bir miktar tükürük ve nektar ile karıştırıp polen peleti haline getirip bunları arka bacaklarındaki polen sepetleri ile kovana taşır. Polen tuzakları aracılığı ile elde edilen polen, pelet* formunda olup kuruma işlemine tabi tutulur. Farmasötik*, kozmetik gibi farklı alanlarda kullanımının yanı sıra besin amacı ile de kullanılan ve besin değeri açısından zengin oluşuyla da dikkat çeken bir gıda maddesidir[20]. Bilimsel çalışmalar da göz önüne alındığında fonksiyonel bir gıda olduğu görülmekte ve sağlık üzerine faydaları daha iyi anlaşılmaktadır.

Sözlük
*Fenolik bileşikler: Fenolik bileşikler bitkisel ikincil metabolitler olup antioksidan aktivitesi en yüksek bileşiklerdir[21].
*Flavonoidler: İnsanları bazı kanser türlerine veya kalp hastalıklarına karşı korumaya yardımcı olabilecek meyve ve sebzelerde bulunan bir madde[22].
*Tiamin: B1 vitamini[23].
*Riboflavin: B2 vitamini[23].
*Niasin: B3 vitamini[24].
*In vitro: Deney tüpü veya kültür ortamı gibi cansız yapay ortamda oluşan[25].
*Lipit peroksidasyonu: Serbest oksijen gruplarının dokulara yönelik olarak meydana getirdikleri hasar ve bunların en önemli sonuçlarından biri olarak tanımlanır[26].
*Serbest radikal: Homolitik parçalanma ile oluşan, ortaklanmamış bir elektron taşıyan, son derece tepkin özelliği nedeniyle canlı organizmada protein ve diğer önemli moleküllerle etkileşerek yapılarını ve işlevlerini bozan, bazı durumlarda da fizyolojik işlevleri gerçekleştiren, çok kısa ömürlü olan tepkime parçacığı[25].
*Hepatit: Genellikle viral kökenli A, B, C, D, E, F, G gibi tipleri olan, bazen toksik nedenlerle ortaya çıkan karaciğeri yangısı[23].
*Siroz: Karaciğerde bağ dokusunun artarak bozulmuş parankimin etrafını çevirmesi ve değişik büyüklükte yumrularla belirgin süreğen bir karaciğer hastalığı[23].
*Ülser:Deri ve mukoza üzerinde gelişerek altındaki dokuları da etkileyen açık yara[23].
*Apiterapi: Arı ürünleriyle yapılan tedavi yöntemidir[27].
*Anafilaktik şok, alerjik şok: Herhangi bir alerjen ile karşılaşma sonucu vücudun aşırı tepki göstermesidir[28].
*Yangı: Vücudun mikroplara karşı koymak için herhangi bir yerine fazla kan hücumu ile orada şişkinlik, kırmızılık, ısı ve ağrı ile beliren irin toplaması, iltihap[29].
*Etanolik ekstraksiyon: Propolis gibi arı ürünlerinin özütlenmesi işleminde etanol maddesinin çözücü olarak kullanılmasıdır[30].
*Preperat: Endüstriyel kuruluşlarca önceden hazırlanarak eczanede bulundurulan hazır ilaç[23].
*Pelet: Herhangi bir maddenin küçük, sert bir top veya tüp şeklindeki parçası[31].
*Farmasötik: Eczacılık[32].

Yazar: Seda Nur KEPÜÇ

Kaynaklar:
[1] TST 10255 Polen, (1992).Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. ICS 65.140.10
[2] Erdogan, Y., Dodologlu, A., (2005). Bal Arısı (Apis Mellifera L.) Kolonilerinin Yaşamında Polenin önemi, Uludag Bee Journal, 5(2)79-84.
[3] Korkmaz A. , (2013). Anlaşılabilir arıcılık. Samsun:Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Yayınları,195-196.
[4] Öztürk Aİ., Akçiçek E.,(2015). Arı ürünleri ve sağlık (apiterapi). İzmir:Sidas Medya Ltd. Şti., 107-115.
[5] Crailsheim K., (1990).The protein balance of the honeybee worker, Apidologie Celle ; 21(5): 417-429.
[6] Bleha R., Votochkova M., Synytsya A., Brindza J., (2015). Distribution of bee pollen granules according to vibration spectroscopic markers. Lıve Stock and Food Technology Scıentıfıc Journal, 223.
UDK: 638.178.2: 637.04.05.07
[7] Kubík L., Brındza J., Brovarskyı V., Velychko S., (2017). Perga under compressive loading.Journal on Processing and Energy in Agriculture 21(1):23 - 26.
DOİ:10.5937/JPEA1701023K
[8] Karaman MR., Artık N., Küçükersan K. , (2016).Perga (bee bread) composition and health benefit. The 2nd International Turkic World Conference on Chemical Sciences and Technologies, Skopje Macedonia on October 26-30
[9] Ötles, S., (1995). Bal ve bal teknolojisi (Kimyası ve Analizleri). İzmir: Alaşehir Meslek Yüksek Okulu Yayınları, 2, 1-89
[10] Stanley, R. G. ve Linskens, H. F., (1985). Pollen Biologie, Biochemie Gewinnung und. Verwendung, Urs Freund Verlag Greifenberg-Ammersee, 344
[11] Karataş, F., Munzuroğlu, Ö. ve Gür, N., (2000). Arı polenlerindeki A, E ve C vitaminleri ile selenyum düzeylerinin araştırılması, F.Ü. Fen ve Müh.Bilimleri Dergisi, 12, 219- 224
[12] Orzáez, Villanueva, M. T., Díaz Marquina, A., Bravo Serrano, R. ve Blazquez Abellán, G., (2002). The importance of bee-collected pollen in the diet: a study of its composition. Int J Food Sci Nutr., 53, 217-224
[13] Silva, T.M.S., Camara, C.A., Silva Lins A.C., Barbosa-Filho, J.M., Eva Silva, M.S., Freitas, B.M. ve Santos, R.F.A., (2006). Chemical composition and free radical scavenging activity of pollen loads from stingless bee Melipona subnitida Ducke, J Food Compos Anal, 19, 507-511.
[14] Schimidt, J. O., (1997). Bee product: Chemical composition and application. International Coference on Bee product Properties, Applications and Apitheraphy. 15-26. Israel.
[15] Silici S., (2014). Arı poleni ve arı ekmeği, Uludag Bee Journal ; 14(2): 99-105.
[16] Yıldız Oktay, (2011). Bir gıda maddesi olarak kestane poleninin kimyasal bileşimi,biyoaktif özellikleri ve karaciğer hasarını önlemedeki rolü.(Yayımlanmamış doktora tezi).Karadeniz Teknik Üniversitesi,Trabzon,7-12
[17] Schmidt, J.O. ve Buchmann, S.L., (1992). Other products of the hive. In: The hive and the honeybee J.M. Graham, ed. Dadant & Sons, Hamilton, Illinois, USA., 927-988.
[18] Maruyama, H., Sakamoto, T., Araki, Y., Hara, H. (2010). Anti- inflammatory effect of bee pollen ethanol extract from Cistus sp. of Spanish on carrageenan-induced rat hind paw edema. BMC Complementary and Alternative Medicine,10(1):30, 8-10. DOI: 10.1186/1472-6882-10-30
[19] Kieliszek, Marek, et al. ,(2018). "Pollen and bee bread as new health-oriented products: A review." Trends in Food Science & Technology 71 : 170-180
[20] Rzepecka-Stojko, A., Stojko, J., Kurek-Górecka, A., Górecki, M., Kabała-Dzik, A., Kubina, R., Moździerz, A., Ewa Buszman, E. (2015). Polyphenols from Bee Pollen: Structure, Absorption, Metabolism and Biological Activity. Molecules, 20 (12): 1-2 DOI: 10.3390/molecules201219800
[21] Bacanlı Merve , Taner Gökçe ,Başaran A. Ahmet , Başaran Nurşen,(2015). Bitkisel Kaynaklı Fenolik Yapıdaki Bileşikler ve Sağlığa Yararlı Etkileri. Türkiye Klinikleri J Pharm Sci. 2015;4(1):9-16. doi: 10.5336/pharmsci.2014-42688
[22] Cambridge Advanced Learner's Dictionary & Thesaurus, Cambridge University Press https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/flavonoid
[23] Türk Dil Kurumu(TDK). Hemşirelik Terimleri Sözlüğü (2015), https://sozluk.gov.tr/
[24] Türk Dil Kurumu(TDK).Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
[25] Türk Dil Kurumu(TDK). İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü, (2014) https://sozluk.gov.tr/
[26] Yarsan Ender,(1998). Lipid Peroksidasyon Olayı ve Önlenmesine Yönelik Uygulamalar.Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 9 (1 -2): 1.
[27] https://shgmgetatdb.saglik.gov.tr/TR-75202/apiterapi-uygulamasi-hakkinda-bilgilendirme.html
[28] https://www.aid.org.tr/anafilaksi-alerjik-sok-nedir/
[29] Türk Dil Kurumu(TDK), Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/
[30] Bakkaloğlu Zeynep , Arıcı Muhammet,(2019). Farklı Çözücülerle Propolis Ekstraksiyonunun Toplam Fenolik İçeriği, Antioksidan Kapasite ve Antimikrobiyal Aktivite Üzerine Etkileri. Akademik Gıda 17(4):2. DOI: 10.24323/akademik-gida.667272
[31] Cambridge Advanced Learner's Dictionary & Thesaurus, Cambridge University Press https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/pellet
[32] Türk Dil Kurumu(TDK),Su Ürünleri Terimleri Sözlüğü (2007), https://sozluk.gov.tr/