Demir Emilimi Nelere Bağlıdır?

Demir, iyot, florür ve selenyum gibi elementler "iz element" olarak adlandırılır. İz element, vücudun günlük en fazla 100 miligrama kadar ihtiyaç duyduğu veya vücutta %0.01'den daha az miktarda bulunan elementlere verilen adlandırmadır. İz elementlerin vücutta çeşitli temel, yapısal ve düzenleyici rolleri bulunmaktadır [1].

Demir, büyüme ve gelişmemiz için kilit bir unsur olarak görülmektedir. Vücudumuz, kırmızı kan hücrelerinin akciğerlerden vücudun geri kalanına oksijen taşımasına yardımcı olan bir protein olan “hemoglobin” yapmak için demir kullanmaktadır. Kaslarda demir, oksijeni depolayan ve gerektiğinde tedarik eden bir protein olan miyoglobin üretmek için kullanılır[2].

Hangi gıdalarda demir bulunur?   

Demir hem bitkisel hem de hayvansal kökenli gıdalarda bulunabilir. Genellikle hayvansal kaynaklarda bulunan demir "hem-demir" olarak adlandırılır. "Hem-demir" alyuvarlarda oksijeni bağlayan hemoglobin ve kas hücrelerinde oksijeni bağlayan miyoglobin gibi proteinlerle kimyasal olarak ilişkili olan, vücut tarafından kolayca emilen demir formu olarak tanımlanabilir. Et, kümes hayvanları ve balıklar iyi hem-demir kaynaklarıdır[3].

Buna karşılık; yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller ve tam ve zenginleştirilmiş tahıllar hem-olmayan demirin iyi kaynakları olarak gösterilir. Hem- olmayan demir vücut tarafından hem-demire göre daha zayıf emilen bir demir formudur[3].

Demir diğer gıdalarla etkileşime girer mi?

Gıdalar birçok besleyici öğeyi aynı anda bünyesinde barındırmaktadır. Çoğu durumda bu besleyici öğeler birbirlerinin etkilerini arttırdığı bilinse de bazı durumlarda azaltmaktadır [4]. Ispanağı yoğurtlamak, yoğurtta bulunan kalsiyumun emilimini azalttığı için tavsiye edilmemektedir[5] .  

Diğer birçok besin öğesi gibi demir elementi de bazı gıdalar ile etkileşime girebilmektedir. “Yemekler ile beraber çay veya kahve tüketmeyin” gibi öneriler çayın içerisinde bulunan polifenoller demir emilimini olumsuz yönde etkilediği için tavsiye edilmektedir. Polifenoller, bitkilerin güneş ışığı ve diğer fiziksel saldırganlara karşı savunmasında yer alan doğal olarak ürettikleri kimyasal bileşiklerdir. Bitki polifenolleri açısından zengin beslenmenin, serbest radikallerin neden olduğu hastalıklara karşı koruma sağladığını bilinmektedir[5]. Dolayısıyla polifenoller insan beslenmesinin önemli bir unsuru olmak ile beraber demir gibi bazi iz elementlerin emilimini etkilemektedir.

Bir diğer bileşen fitik asittir. Fitik asit kepekli tahıllar ve baklagil tohumlarında bulunmaktadır. Mineraller ile bağ yapıp onları vücut tarafından kullanılmaz hale getirmektedir. Baklagillerin ıslatılması fitik asit içeriğini azaltmak için tavsiye edilmektedir[7]. Bunların yanında, vücudun bitki bazlı gıdalardan daha fazla demir emmesine yardımcı olan biber, narenciye vb. gibi Cvitamini açısından zengin gıdalar ile beraber tüketilmesiyle bu etki dengelenebilmektedir [2].

Uzun vadede beslenme düzeninizin çeşitli ve dengeli olması durumunda, yukarıda bahsedilen besin kombinasyonların mikro besin alımlarınıza önemli bir şekilde zarar vermeyeceğini unutmayın[8].

Kaynakça

[1] Smolin, L. A., Grosvenor, M. B., Gurfinkel, D. (2015).  The Trace Elements. In Nutrition: Science and applications, 2nd Canadian edition (pp. 480–490).  John Wiley & Sons.

 [2] Iron: Foods, functions, how much do you need & more. Eufic. (n.d.). Retrieved November 26, 2022, from https://www.eufic.org/en/vitamins-and-minerals/article/iron-foods-functions-how-much-do-you-need-and-more 

[3]  Iron. The Nutrition Source. (2020, October 19). Retrieved November 26, 2022, from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/iron/ 

[4] Dima, C., Assadpour, E., Dima, S., & Jafari, S. M. (2020). Bioavailability and bioaccessibility of food bioactive compounds; overview and assessment by in vitro methods. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 19(6), 2862-2884.

[5] Brogren, M., & Savage, G. P. (2003). Bioavailability of soluble oxalate from spinach eaten with and without milk products. Asia Pacific journal of clinical nutrition, 12(2), 219–224.

[6] Pandey, K. B., & Rizvi, S. I. (2009). Plant polyphenols as dietary antioxidants in human health and disease. Oxidative medicine and cellular longevity, 2(5), 270–278. https://doi.org/10.4161/oxim.2.5.9498

[7] Gupta, R. K., Gangoliya, S. S., & Singh, N. K. (2015). Reduction of phytic acid and enhancement of bioavailable micronutrients in food grains. Journal of food science and technology, 52(2), 676–684. https://doi.org/10.1007/s13197-013-0978-y

[8] Shenkin A. (2006). Micronutrients in health and disease. Postgraduate medical journal, 82 (971), 559–567. https://doi.org/10.1136/pgmj.2006.047670