Kompozit Atık Nedir?

Gıda ürünlerini üretimin ardından korumak, rahat taşımak, depolamak gibi amaçlarla ambalaj kullanılması gerekmektedir. Metal, cam, kağıt, plastik vb. özel maddeden yapılan kap, kılıf ve sargılara ambalaj denmektedir. Ambalajlar gıdanın çeşidi göz önünde tutularak özenle seçilmeli, gıdayla etkileşimine dikkat edilmeli, yıkanabilir, tekrar kullanılabilir olmalı ve çevreye zarar vermeyecek özelliklere sahip olmalıdır.
Türk Gıda Kodeksi’nde yer alan tüm gıda maddelerinin ambalajlanması zorunludur.1

Kağıt esaslı ambalaj materyalleri:
Gıda maddelerini doğrudan sarmaya uygun olmalı, gıda ile direk temas halindeki yüzey, boya içermemelidir. Gıda ile doğrudan teması olan kağıt ve kartonlarda kurşun, arsenik ve *titandioksitin kullanımında belirtilen sınır değerler aşılmamalı, gıdalarla doğrudan teması olan ambalaj materyalleri *formaldehit içermemelidir.1

Metal esaslı ambalaj materyalleri:
Paslanmaz çelik dışında metal esaslı ambalajlar gıdanın özelliğine göre kalay, krom, lak, plastik vb. maddelerle kaplanmalı. Metal ambalaj kapaklarında kullanılacak contalar ısıl işlemden zarar görmemeli, dayanıklı olmalı, kapak kenarına homojen dağılmalı. Asitli gıdalar ve içkiler çinko ve çinko ile *galvenize edilmiş kaplarla ambalajlanmamalıdır.1

Cam ambalaj materyalleri:
Cam ambalajın içindeki ürüne bağlı olarak meydana gelebilecek basınç dikkate alınarak içinde bir kısım boşluk bırakılmalıdır (tepe boşluğu). Cam kaplarda kullanılan madeni veya mantar kapaklar bir kere kullanılmalıdır. Mantarların yapıştırılmasında suda çözünmeyen, *toksik olmayan yapıştırıcılar kullanılmalıdır.1

Plastik esaslı ambalaj materyalleri:
Yüksek molekül ağırlıklı olmalı. Plastiklere üretimleri sırasında katılan yumuşatıcı, parlatıcı, boya, koruyucu gibi maddeler gıdayı etkilemeyecek düzeyde olmalı, toksik madde içermemeli. Plastik malzemeler gıdayı emmemeli, sızdırmamalı, tat, koku ve rengini değiştirmemeli, depolama şartlarına uygun olmalı. Bir kez kullanılmalı ve kolay kırılmayan, yırtılmayan, şekli bozulmayan yapıda olmalı.1

Kompozit Ambalaj Nedir?
Birden çok malzeminin birleşimiyle oluşturulan ambalajlara kompozit ambalaj denmektedir. İki veya daha fazla malzemenin uygun olan özelliklerini tek malzemede toplamak veya yeni bir özellik çıkarmak amacıyla makro düzeyde birleştirilmesiyle geliştirilmiş malzemelerdir. Plastik, alüminyum film gibi farklı malzemelerden birleştirilerek yapılmış, birbirinden ayrılması imkansız olan ambalajlardır. Bu malzemelerin beraber bulunması, içinde barındırdıkları içeceklerin ve gıdaların saklama sürelerinin çok daha uzun süreli olmasını sağlar. İlk olarak süt için tasarlanan ve geliştirilen kompozit kartonlar, günümüzde sütün yanı sıra pek çok gıda ve içeceğin ambalajlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu ambalajların yüzde 80’i kağıt ve az bir oranda plastik ve alüminyumdan oluşmaktadır. Bu malzeme sayesinde, içecekleri saklama süresi daha uzun olabilmektedir.

Kompozit kutularda gövdeyi oluşturan ana malzeme kartondur. Kompozit kutuya bariyer özelliği kazandırmak için karton gövde, alüminyum folyo ya da plastik 16 film ile kaplanmaktadır. Özellikle gıda ambalaj sektöründe yaygın olarak kullanılan kompozit malzemelerin mekanik yöntemlerle bileşenlerine ayrılması mümkün değildir.2, 3, 4

Kompozit Atık Nedir?
Gıdaları ısı, ışık ve nemden koruduğu için tercih edilen kompozit içecek kartonları tek kullanımlık ambalajlardır ve içerisindeki ürünün sona ermesiyle atık sınıfına girerler.3

Kompozit atıklar;
•    Karton süt ve meyve suyu kutuları
•    Çikolata ambalajları
•    Hazır çorba ambalajları
•    Kahve ve çay ambalajı
•    Tatlı ve puding ambalajları gibi birçok örnekle çoğaltılabilir.5

Bu atıkların ülkemizde ve dünyada, ambalaj atıklarıyla ilgili yürürlükte bulunan çeşitli yasal mevzuatlar nedeniyle belirli oranlarda geri kazanımının gerçekleşmesi gerekmektedir.
Atık kompozit içecek kartonlarının geri dönüşümü ilk olarak 1994 yılında yonga levha yöntemi ile başlamıştır. Bu yöntemde atık kartonlar bileşenlerine ayrılmadan küçük parçalar halinde doğranıp ardından yüksek sıcaklık ve basınç altında herhangi bir yapıştırıcı ilavesi olmaksızın preslenir. Ancak bu ürünün pazar problemleri bulunmaktadır.

Atık kompozit içecek kartonlarının bileşenlerine ayrılarak geri dönüşümü ise 1998-99 yıllarında içeriğindeki %75 oranındaki kâğıt elyafının geri dönüşümünün sağlandığı hidropulping işlemi ile başlamıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan lisanslı 4 adet kompozit atık geri dönüşüm tesisi mevcuttur ve bu tesislerin kapasitesi, kompozit atık potansiyelinin çok altındadır.4

Sözlük
* Titandioksit: Oksijenle tepkimeye girmiş titanyum elementidir.
*Formaldehit: Aldehitlerin en basit üyesidir. Tüm gelişmiş canlılarda doğal olarak üretilir.
*Galvanize: Paslanmaktan korumak için galvaniz banyosuna batırılmış (metal nesne).
*Toksik: Zehir, hücrelere ve yaşayan dokulara kimyasal, biyokimyasal ya da radyoaktif nitelikte zararlar veren her türlü maddeye verilen isimdir.

Kaynakça
[1]    Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Gıda Ambalajlama Ders Notları – (Gıda Ambalajlama ve Depolama Teknikleri ) – Dr. Öğretim Üyesi Fatma Çoşkun
[2]    https://web.itu.edu.tr/~arana/mal201.pdf
[3]    Atık Kompozit İçecek Kartonları Geri Dönüşüm Yöntemleri - Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi (ISSN: 2147-0626) Volkan ENÇ , Seniye Eşkin UZUN , Fatih HOŞOĞLU
[4]    YAVAŞ B. (2013) , KIRKLARELİ İLİ MERKEZ İLÇESİ AMBALAJ ATIKLARININ GERİ KAZANMA VE YENİDEN KULLANILMA ÇALIŞMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ- Yüksek Lisans Tezi – Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi
[5]    https://sifiratik.bartin.edu.tr/atik-turleri/kompozit-atik.html