Tohum Nedir, Ne Değildir?

Tohum kavramı; ekmek, makarna, pirinç vb. ile başlayıp meyve sebzelere kadar uzanan geniş bir yelpazeye sahiptir. En basit tanımıyla toprağa ekip gerekli sulamaları yaptığımızda elde ettiğimiz şeylerin başı tohuma dayanmaktadır. Aslında bakıldığında bugün tükettiğimiz her şey doğrudan (meyve sebze, tahıllar gibi bitkiler) ve dolaylı (hayvanların bitkileri tüketmesi ile) olarak tohum ile ilişkilidir. Günümüzde besleyici özellikleri nedeniyle keten, kenevir, teff, chia gibi tohumların tüketimi yaygınlaşmaktadır. 

Tohum çiçekli bir bitkinin üreme ile ilgili olan kısmı olup başlıca embriyo, endosperm ve testa olmak üzere 3 ana bölümden meydana gelir. Embriyo, erkek ve dişi organların bir araya gelip ürettiği ve zamanı gelince büyüyerek yeni bitkiyi oluşturacak kısmıdır. Endosperm ise embriyonun büyüyüp gelişmesi, yeni bitkiyi oluşturması için gerekli yiyeceklerin depolandığı (bir nevi evlerimizdeki kiler, vücudumuzdaki yağ depoları gibi) zamanı gelince kullanılmak üzere enerjinin (yiyeceklerin) depolandığı kısımdır. Son olarak Testa ise embriyo ve endospermi sararak onları dış etkenlere karşı koruyan tabakadır [1].

İlk tohum ıslahının M.Ö 11. yüzyılda emmer ve einkorn (Triticum monococcum) buğdayı ile başladığı bilinmektedir [2]. Aslında bakılırsa tarımsal üretimin kaynağı tohumdur. Türkiye’de ilk Tohumculuk Kanunu 1963 yılında çıkarılmıştır ve bu dönemden itibaren yapılan araştırmalar ve sertifikasyonlar belgelendirilmektedir[3]. Tarla bitkileri üretimi, sebze ve meyve tohumculuğu gibi çok çeşitli alanlarda tohumculuğun önemi büyüktür. Tohumlar yörelere özgü olarak farklı özellikler gösterebildiği gibi üretilme aşamasında uygulanan melezleme yöntemleri ile de farklı özelliklere sahip olabilirler. Melez yani hibrit iki farklı hayvanın veya bitkinin birleşmesinden ortaya çıkan yeni türe verilen isimdir [4]. Yani tarımda hibrit tohumlar kullanılır ve GDO ile hibrit kavramları aynı kavramlar değildir. Türkiye de GDO’lu tohum üretimi yoktur ve dünya var olduğundan beri kullanılan bir yöntem olan hibritleme (melezleme) yöntemiyle üretilir. Hibritleme yönteminin amacı yüksek verim ve kaliteye sahip standardı değişmeyen tohumların üretilmesidir[5]. DolayısıylaTürkiye’de GDO’lu tohum üretimi yoktur. Bir başka inanış ise ülkemizde sektöre daha çok yabancı firmaların hakim olduğu konusunda. TÜRKTOB’un (Türkiye Tohumcular Birliği) bildirdiğine göre Türkiye’de tohumculukla ilgili faaliyet gösteren firma sayısı 643 olup sermaye durumuna göre bu firmaların 623’ü yerli, 16’sı yabancı ve 4’ü de ortaklık şeklindedir. Aslında bakıldığında tohumculuk firmalarının %97’si tamamen yerlidir. 

Tohum denildiğinde en çok adı karalanan tohum buğdaydır. Buğday hakkında söylenenlere bakıldığında GDO’lu olduğu kromozom sayısı ile oynandığı vb. gibi söylemler ilk akla gelenlerdir. Bu söylemlerden ilki için dünya çapında zaten kısıtlı olarak genellikle sadece araştırmalar için var olan GDO’lu buğday üretimi, Türkiye’de yukarıda da bahsedildiği üzere (sadece buğdaya özgü olmayıp) yoktur. Kromozom sayısı ise türe özgüdür, yani her türün kendine ait kromozom sayısı bulunmaktadır. Siyez buğdayının (Triticum monococcum) kromozom sayısı (diploid) 2n=14, makarnalık buğdayın (Triticum durum) kromozom sayısı (tetraploid) 2n=28, ekmek ve bisküvilik buğdayının (Triticum aestivum) (hekzaploid) 2n=42’dir. Doğada kendiliğinden oluşmuş türlerin kromozom sayıları zamanla kendiliğinden değişmekte ve farklı türler oluşmaktadır. Sanılanın aksine değişmesi, değiştirilmesi insan eliyle olmamıştır[6].

Yani kısaca;
Hibrit doğal bir yöntemdir.
Türkiye’de GDO’lu tohum üretimi yoktur.
Türkiye’de tohumculuk sektöründe %97 oranında yerli firmalar hakimdir.
Buğdayın kromozom sayısı değiştirilmemiştir.

Kaynaklar:
[1] “Seed”. (2020) UXL Encylopedia of Science, https://www.encyclopedia.com/plants-and-animals/botany/botany-general/seed adresinden Temmuz 12, 2020’de alınmış.
[2] Sayın, C., Filiz, A., (2019). Türkiye Sebze Tohumculuğu Sektörünün Dış Ticaretteki Rekabet Durumu: Antalya İli Örneği. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi. Erişim adresi https://www.turktob.org.tr/dergi/dergi31/mobile/index.html
[3] Burak, M., Yücer, A.,(2011). Ar-Ge ve Türkiye Tohumcuğunun Genel Ekonomiye Katkısı. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi. Erişim adresi https://www.turktob.org.tr/dergi/dergi1/index.html#/24
[4] Melez. (2020). In Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. https://en.wikipedia.org/wiki/Seed.
[5] TÜRKTOB Tohumda Doğruyu Bilin İstedik. Türkiye Tohumcular Birliği web sitesi
[6] Buğday GDO’lu Mu, Tohum Yaşamdır, Galip Umut ÖZDİL, Prof. Dr. Seydi Ahmet BAĞCI (2020, Mart) Erişim adresi https://www.turktob.org.tr/tr/video/121/ekoturk-tv-tohum-yasamdir-prof-dr-s-ahmet-bagci