Türkiye’de Gıda İsrafı

Bilindiği üzere binlerce insan beslenme yetersizliğinden hayatını kaybetmektedir. Dünyanın bir ucunda yeterli gıda bu kadar az iken gelişmiş ülkelerde gıda israfı miktarı oldukça yüksek rakamlara ulaşmaktadır. Gıda israfı tüketiciler ve gıda işletmelerinin hatalı alışkanlıkları sonucunda tüketime uygun gıdaların kaybedilmesi veya israf edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2014’te hazırladığı rapora göre yeryüzünde yaklaşık olarak 1 milyar insan açlık sıkıntısıyla mücadele ederken her yıl 2,8 milyon insan aşırı kiloları nedeniyle yaşamını kaybetmektedir[1].

Türkiye’de yapılan çalışmalara bakıldığında bireylerin yüksek çoğunluğu evde yemek yemesine rağmen restoran, kafeterya gibi toplu tüketim alanlarında da gıdaların bilinçsiz bir şekilde israf edildiği gözlenmiştir. İsrafı doğuran sebeplere bakıldığında toplu tüketim alanlarında porsiyonların standart büyüklüklerini bilmemek, gıdaların son tüketim tarihleri ve tavsiye edilen tüketim tarihleri hakkında bilgi sahibi olmamak, ürünlerin fiyatlarının daha cazip hale getirilip çok sayıda alımının sağlanması gibi birçok etmen bulunmaktadır[2].

Yapılan bazı araştırmalar sonucunda elde edilen bilgilere göre ülkemizde işleme ve paketleme aşamaları sırasında meydana gelen toplam gıda kaybı ve israfının gıda üretiminin yaklaşık olarak %2,99’u dağıtım aşamasında meydana gelen gıda israfı ve kaybının ise üretimin %1,96’sı kadar olduğu belirlenmiştir[3]. Türkiye’de gıda israfı üzerine yapılan çalışmaların genellikle ekmek üzerine olduğu belirlenmiştir. Üretilen ekmeğin %5,9’u çöpe atılmakta veya hayvan yemi yapılmaktadır. Buradan yola çıkarak ekmek israfı durumuna bakıldığında 2012 yılında yapılan bir çalışmaya göre günde 1486 olmak üzere yılda 542.000 ton ekmek israf edilmektedir. Ekonomik olarak değerlendirildiğinde ise ekmek israfının yıllık yükü 1,546 milyar TL olarak belirlenmiştir[2].

Yapılan bu çalışmalar sonucunda bir yılda israf edilen ekmeğin Türkiye’nin 23 günlük ekmeğini karşılayacağı belirlenmiş olup rakamların ne kadar ciddi olduğu gözler önüne serilmiştir. Gıda israfının ciddi boyutlara ulaşmaması için yapılan bazı faaliyetler tüketiciyi harekete geçirmiştir. Bu çalışmalardan ‘’Ekmeğini İsraf Etme’’ kampanyası ve ''Gıdanı Koru Sofrana Sahip Çık'' projesi tüketiciyi gıda israfı ve kaybını önlemek adına birlikte harekete geçirmeyi hedeflemektedir[4].

Gıda üretim miktarının gün geçtikçe artmasına rağmen dünya üzerinde hala bazı insanların açlık sıkıntısı yaşaması günümüzde gıda bankacılığı sistemi olarak adlandırılan faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlamıştır. ABD’nin Phoenix şehrinde yaşayan emekli bir iş insanı tarafından temeli atılan gıda bankacılığı son kullanma tarihi yaklaşan, üretim fazlası, ambalaj hatası gibi sebeplerden değerini kaybeden ve çöpe atılma ihtimali yüksek olan gıdaların uygun şartlar altında depolanarak ihtiyaç sahiplerine kar amacı gütmeden ulaştırılmasını sağlayan bir sistemdir. Gıda bankacılığının sadece gıda yardımında bulunduğu düşünülse de giyecek ve yakacak gibi maddelerinde ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmasını sağlar[5][6]. 

Türkiye’de uygulanan gıda bankacılığı sisteminin hukuki olarak temelleri 2004 yılında atılmıştır. İlk gıda bankası Diyarbakır’da olmak üzere günümüze kadar birçok kurum bu sistemi uygulayarak hem ihtiyaç sahibi insanlara yardımda bulunmuş hem de gıdaların çöpe atılmasının önüne geçerek toplumsal faydaya dönüşmesini sağlamıştır[5].

Siz de son tüketim tarihine dikkat ederek, tüketebildiğiniz kadar kullanarak ve gıdaların son tüketim tarihi/depolama koşulları gibi önemli noktalara dikkat ederek aynı zamanda gıda bankacılığı sistemini kullanan vakıfların çalışmalarına fayda sağlayarak gıda israfının önüne geçebilirsiniz.

Kaynaklar:
[1] WB, 2015 Development Dialogue: Improving Global Food Safety
[2] TMO. 2013.”Türkiye’de Ekmek İsrafı Araştırması”. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Ankara
[3] Salihoglu, G., Salihoglu, N. K., Ucaroglu, S., & Banar, M. (2018). Food loss and waste management in Turkey. Bioresource technology, 248, 88-99.
[4] https://gidanikoru.com/
[5] Çankaya, F. (2006). Yoksulluğun Giderilmesinde Yeni Arayışlar: Gıda Bankacılığı Ve Muhasebe İşlemleri. Süleymen Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F., 11 (1), 155-172.
[6] Öğüz, A. A., & Akarçay, Ç. (2015). Türkiye’de Uygulanan Gıda Bankacılığı Sisteminin İşleyişi Ve Vergisel Avantajlarının Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması. Öneri, 11(44), 1.